نشانه های ظهور

  خروج سفیانى نام این فرد پلید که رهبرى جبهه ‏ى باطل و نیروهاى مهدى ستیز را به عهده خواهد داشت، عثمان‏ بن عنبسةبن ابى سفیان است که از ابوسفیان مشرک معروف صدر اسلام نَسَب مى‏برد. و همو لشکرى را تجهیز نموده براى مقابله‏ ى با امام به سوى مکه روانه مى‏کند که زمین در صحراى البیداء، آنان را در کام خود مى‏کشد. به مدت  9ماه بر نواحى پنجگانه‏ ى دمشق، حمص، اردن، حلب و قنسرین حکومت خواهد کرد و خون‏هاى زیادى را خواهد ریخت تا این که سرانجام در منطقه‏ ى فلسطین شرقى به دست سپاهیان صاحب الزمان (عج) اسیر شده و در کنار دریاچه‏ ى (طبریّه) چونان گوسفندى سر از بدنش جدا مى‏گردد.

2 - ظهور شصت کذّاب که مدعى نبوت‏اند.

3 -  قیام دوزاده تن از آل ابى طالب که مردم را به خود مى‏خوانند و سوداى پیشوایى دارند.

4 -  قتل نفس زکیّه]

( درباره ى او توضیحى در پایان این فصل ارایه مى‏شود).

  5- قیام یمانى [26] (  در پایان این قسمت، توضیحى درباره ‏ى وى خواهد آمد).

 6 - قیام سید خراسانى (شعیب بن صالح) و خروج پرچم‏هاى سیاه از خراسان در حمایت از موعود امم.

7 -  ظهور مرد مغربى از مصر و تسلط وى بر شام.

8 -  ورود پرچم‏هاى قیس و عرب به مصر.

9 - ورود پرچم‏هاى کنده به خراسان.

10  - پیاده شدن برادران ترک در (الجزیرة) (علامه سید محمد صدر معتقد است که مقصود از جزیره، سرزمین مابین النهرین در عراق است که در متون کهن بدین اسم نامیده مى‏شده است) و پیاده شدن رومیان در (الرملة) (آنچنان که یاقوت حموى در معجم البلدان / ج  / 3ص  69آورده است، الرملة شهر بزرگ و مرکزى منطقه ى فلسطین بوده که از بین رفته است).

 (2 - 2 علایم حتمى و غیر حتمى

 (نشانه‏ هاى مقطوع و نشانه‏ هاى مشروط)

 مسئله ‏ى یکم: توضیحى درباره‏ ى علایم غیر حتمى

 در برخى روایات، دسته‏اى از نشانه‏ هاى ظهور، علایم قطعى و تخلف‏ ناپذیر شمرده شده است و چنان که شیخ مفید 1در جلد دوم الارشاد صفحه ى  370و شیخ‏ الطائفه در الغیبة صفحات  265 - 263تصریح کرده ‏اند، این بدان معناست که سایر علایم مذکور در روایات، طبق قانون بداء مشروط و قابل تغییرند. قابل تغییر بودن نشانه ‏هاى غیر حتمى در منطق کلامى شیعه، به راحتى قابل توضیح است.

 مى‏دانیم که باور داشتن پدیده ‏ى (بداء) یکى از ویژگى‏هاى منظومه‏ ى کلامى شیعى است. در کتب معتبر و مصادر روایى اصلى شیعه، احادیث بداء فراوان به چشم مى‏خورد که هم از لحاظ سندى و هم از لحاظ دلالى، قطعى و کاملا قابل اعتمادند. مثلا در اصول کافى، کتاب توحید، بابى مستقل به مسئله بداء اختصاص یافته که مشتمل بر هفده حدیث است و نیز جناب صدوق؛ در کتاب التوحید، باب پنجاه و چهارم، یازده حدیث را در این خصوص گرد آورده است همچنان که علامه مجلسى 1در جلد چهارم موسوعه‏ ى بحار الانوار، هفتاد حدیث در این باره ذکر مى‏کند

 بداء در لغت به معناى (ظهور) است. در باره ‏ى معناى اصطلاحى آن، استاد المتکلمین شیخ مفید؛ مى‏گوید: بداء ظاهر گشتن امرى است که وقوعش بعید مى‏نموده است.

   

 همین تعریف از سوى متکلمان متأخر نیز مورد پذیرش قرار گرفته چنان که جناب ملاعبدالرزاق لاهیجى قدس سره مى‏نویسد: بداء ظهور امرى است که ظاهر، خلاف آن بوده باشد.[ باید توجه داشت که:

  1- بداء در خصوص امور مشروط صورت مى‏پذیرد[ و از آنجا که انسان‏ها به مشروط بودن آن حادثه‏ ى متوقع و نیز ماهیت شرط آن آگاهى ندارند، هنگامى که به جهت فقدان یا انعدام آن شرط خفى و تبدل مصلحت، رخداد مورد انتظار حاصل نمى‏شود و یا بالعکس، مردمان آن را غریب مى‏شمارند و برخى به استبعادش مى‏پردازند.

 2 - بداء در مرحله‏ ى (تقدیر) اتفاق مى‏افتد و نه در مرحله (قضا) و مربوط به (لوح محو و اثبات) است و نه (لوح محفوظ).

   3 - بداء ویژه ى امور تکوینى بوده  و به مثابه (نسخ) در امور تشریعى است چنان که معلم ثالث جناب میرداماد مى‏گوید:

 فالنسخ کانّه بداءٌ تشریعى و البداء کانّه نسخٌ تکوینى.

4 -  باور داشتن (بداء) اوج توحید نظرى و تعظیم و تقدیس حق سبحانه است چه آن که عصاره‏ ى ایمان بدین کریمه قرآنى است که: (کُلَّ یَوْمِ هُوَ فِى شَأن)

  بدین سبب در اثر وارد شده که: ما عُظِّمَ اللّهُ بمثل البداء و عمل بر طبق بداء و مشیت جاریه‏ ى الهى، نهایت خاکسارى و کمال عبودیت و تسلیم در برابر اراده و فرمان ربوبى است. به راستى که: ما عُبِد اللَّهُ بشى‏ءٍ مثل البداء

 . مبحث بداء داراى ظرایف و نکات زیادى است

  که در اینجا از ذکر آن‏ها صرف نظر مى‏کنیم و به بحث خود و نشانه‏ هاى غیر قطعى و مشروط بازى مى‏گردیم.

 بر پایه ى آنچه گذشت، حدوث برخى از نشانه ‏هاى ظهور مشروط به شرایطى است که ما از آن‏ها بى‏اطلاعیم و ممکن است با فقدان این شرایط، آن نشانه‏ها پدیدار نگردد. در این میان نکته‏ ى بسیار ظریف و حائز اهمیت، رابطه‏ ى میان نشانه ‏هاى غیر حتمى و مسئله‏ ى بداء ازیک سو و دعا براى تسریع ظهور و تعجیل در فرج حضرت صاحب الامرعلیه السّلام  از سوى دیگر است.

 مى‏دانیم که توصیه‏هاى فراوان و سفارش‏هاى مؤکدى از سوى ائمه هدى‏علیهم السّلام  مبنى بر لزوم، الحاح و اصرار در دعا براى تسریع فرج ولى عصر(عجل الله تعالى فرجه) (مانند دعاى معروف اللهمّ عجّل لولیک الفرج و العافیة و النصر و امثال آن) به ما رسیده است.

  و شاید از همه مهم‏تر دستور صادره از ناحیه مقدسه‏ ى شخص امام زمان‏ علیه السّلام باشد که در توقیع ارسال شده براى اسحاق بن یعقوب وارد شده است؛ حضرت در آنجا مى‏فرمایند: (...واکثروا الدعاء بتعجیل الفرج...) و بیش از پیش براى تعجیل فرج دعا کنید.

 و از طرفى نیز مى‏دانیم که دعا -مانند صدقه و برّ به والدین- بر مقدّرات تکوینیه (امور محتمل الوقوع و مشروط ى که در لوح محو و اثبات، درج شده و عواملى چون دعا و صدقه در شروط آن‏ها تغییراتى را ایجاد مى‏کنند) تأثیر مى‏گذارد.

 رُوِىَ عَن النبى‏صلى الله علیه و آله  انه قال: (لایَنْفَعُ الحَذَرُ مِن القَدَرِ ولکنَّ اللّهَ یَمْحُو بالدعاءِ ما یَشاءُ مِن القَدرِ)

 از رسول خداصلى الله علیه و آله  نقل شده که فرمود: (فرار از تقدیر الهى سودى ندارد ولى خداوند با دعا مقدراتى را که بخواهد محو مى‏سازد).

 (عالم عامل و حکیم متأله جناب میرداماد 2رساله ى وزین خود را چنین نامیده: (نبراس الضیاء در شرح باب بداء و اثبات سودمندى دعا) تا این نکته را به مخاطب بفهماند که دعا بر پایه‏ ى قانون بداء مى‏تواند کارگر افتد و سودمند واقع شود).

 از آنچه گذشت مى‏توان دو نکته را که هر یک مکمل دیگرى است، اسنتناج کرد:

1 - تشویق ائمه هدى‏علیهم السّلام  به دعا براى تسریع فرج، بیانگر آن است‏که حصول فرج و فرا رسیدن ظهور داراى یک زمان صد در صد تعیین شده و غیر قابل تغییر نیست؛ بر این پایه، نشانه ‏هایى که براى زمان ظهور بیان شده (غیر از علایم حتمیّه) و در مرتبه‏ ى قدر و در لوح محو و اثبات مضبوطند، قابل تغییر و تبدّل و تقدّم و تأخّر بوده و بداء در آن‏ها محتمل است.

 2 - محتوم معرفى شدن برخى از علایم از سوى ائمه هدى‏علیهم السّلام  که به دلالت التزامى بیانگر غیر قطعى و محتمل الوقوع بودن برخى دیگر از نشانه‏ هاى ظهور است، نوید بخش این حقیقت مسئولیت‏ آور و شورآفرین است که مهدى‏باوران باید مسئله دعا براى تعجیل در ظهور حضرت ولى عصرعلیه السّلام  را به شکل خیلى جدى و امیدوارانه پى بگیرند و بیش از پیش بر روى آن سرمایه‏گذارى کنند و باور کنند که خداوند سبحان استجابت ادعیه را ضمانت فرموده است؛ (أُدعُونى اَسْتَجِبْ لَکُمْ)

  و مى‏دانیم که (اِنَّ اللّه لایُخْلِفُ المیعاد).[

   مسئله دوم: علایم حتمى

 روایات زیادى وارد شده که دسته‏اى از نشانه‏ ها را در کنار یکدیگر به عنوان علایم تخلف‏ ناپذیر ظهور معرفى کرده است. اینجا در ضمن نقل روایات یاد شده به ذکر علایم مورد نظر مى‏پردازیم:

 +  فضل بن شاذان به اسناد خود از امام باقرعلیه السّلام  روایت مى‏کند که حضرت فرمود: خروج سفیانى و نداى آسمانى و اختلاف بنى‏عباس بر سر حکومت و به قتل رسیدن نفس زکیّه و طلوع خورشید از مغرب، حتمى است.[3]

    + حمران بن أعین از امام صادق‏ علیه السّلام  نقل مى‏کند که حضرت ابراز داشتند:

 امورى که پیش از قیام قائم [علیه السّلام] قطعا به وقوع مى‏پیوندد، عبارت است از: خروج سفیانى، فرو رفتن زمین در منطقه‏ ى البیداء، قتل نفس زکیه و نداى آسمانى.[4]

 

  + شیخ صدوق 1به اسناد خود از عمر بن حنظلة حکایت مى‏کند که شنیدم امام صادق‏علیه السّلام  فرمود: پنج علامت قطعى وجود دارد که پیش از قیام قائم [علیه السّلام ] رخ خواهد داد: قیام یمانى، خروج سفیانى، صیحه‏ ى آسمانى، به قتل رسیدن نفس زکیّه و فرو رفتن زمین در البیداء.[5]

 

 اخبار زیادى نیز در دست است که برخى از این علایم را به تنهایى، نشانه‏ ى قطعى معرفى کرده‏ اند؛ مثلاً خروج سفیانى، یا صیحه ى آسمانى و یا کشته شدن نفس زکیه یا خسف بیداء علایمى هستند که هر یک محتوم شمرده شده ‏اند.

 

 مسئله سوم) نکاتى در باره‏ ى برخى از نشانه‏ هاى مهم

 نکته یکم: نفس زکیّه و سید حسنى

 مشهور آن است که نفس زکیّه

  در مکّه و میان رکن و مقام ابراهیم در  25ذى الحجّه به قتل مى‏رسد و میان قتل او و ظهور بیش از پانزده شب فاصله نیست

 . او جوانى است که در مدینه براى یارى و نصرت آل محمد (صلوات اللَّه علیهم اجمعین) به پا مى‏خیزد -از این رو در برخى از احادیث از وى با عنوان (مستنصر)

  یاد شده است- و هنگامى که سپاه سفیانى به مدینه مى‏رسد، برادر او را مى‏کشد

  و وى به حرم امن الهى - مکّه - مى‏گریزد و در آنجا مظلومانه ذبح مى‏شود و این هتک حرمت حریم امن الهى و جنایت وحشیانه، سبب نزول غضب الهى بر سفیانیان مى‏گردد

 . در برخى احادیث، اسم او (محمد بن الحسن) ضبط و معرفى شده است.

 

 لکن افزون بر (نفس زکیّه)، در روایات باب از دو تن دیگر نیز یاد شده است: سید حسنى و فردى هاشمى.

 در میان محققان و مهدى پژوهان متأخّر و معاصر در تشخیص این سه تن، اختلاف نظر به چشم مى‏خورد؛ در باره نفس زکیّه و دو تن دیگر چهار نظریه وجود دارد:

 1 - نفس زکیّه شخصى است به نام محمد بن الحسن که میان رکن کعبه و مقام ابراهیم کشته خواهد شد. از فحواى این نظریه و تعابیر قائل آن چنین استنباط مى‏شود که نفس زکیّه، از سادات حسنى و در واقع همان سید حسنى است.

 

 2-  نفس زکیّه، فردى به نام محمدبن عبدالله‏ بن الحسن‏بن الحسن‏بن، على‏بن ابى طالب بوده و همان علوى به پاخاسته‏ ى زمان ابى جعفر منصور، خلیفه ى عباسى است. او معاصر با امام صادق‏علیه السّلام  بود و پس از قیام به دست منصور کشته شد.

 

3 -  نفس زکیّه مجاهدى است از زمره ى بسترسازان ظهور که رهبرى عدّه‏اى از عاشقان امام مهدى‏علیه السّلام  را بر عهده دارد و در راه حضرت در میان هفتاد تن از علماى زمانه در منطقه ‏اى پشت شهر کوفه به شهادت مى‏رسد.

 او غیر از سید هاشمى تبارى است که در مکه و بین رکن کعبه و مقام ابراهیم ‏علیه السّلام  سر از تنش جدا مى‏شود و این هر دو، غیر از سید حسنى هستند که به قتل مى‏رسد.

 

4 - نفس زکیّه، سیّدى والا تبار و حسینى نسب است و هموست که مظلومانه در  25ذى الحجه سر مبارکش در حرم امن الهى مکه مکّرمه از تن جدا مى‏شود و کمى پیش از ذبح شدن وى، سیّدى هاشمى و حسنى تبار در کوفه به همراه هفتاد تن از علماى امت به دست سپاهیان سفیانى و در اثناى ورود سپاه مجاهد خراسانى از طریق شهرهاى قصر شیرین و خانقین به شهادت مى‏رسد. طبق این نظریه، رجل هاشمى و سید حسنى یک تن مى‏باشند.

 

 نکته دوّم: یمانى، حق جو یا باطل پیشه

 یمانى فردى است که از یمن قیام مى‏کند. او از نسل زید بن على بن الحسین ‏علیهما السّلام  مى‏باشد.

 

 او و سفیانى و خراسانى هر سه در یک روز حرکت خود را آغاز مى‏کنند و پرچم‏هاى خود را برمى‏افرازند.

 

 از ائمه طاهرین‏ علیهم السّلام  روایاتى نقل شده مبنى بر این که در میان این سه پرچم، لوایى هدایتگرتر از پرچم یمانى نیست. زیرا او به حق و صراط مستقیم دعوت مى‏کن

 . از این رو توصیه شده به سوى وى بشتابید و در سلک او درآیید و حرام است کسى با وى مقابله کند که هر کس چنین کند از اهل آتش خواهد بود.

 (قابل توجه این که مى‏دانیم خراسانى هم چهره ى مثبتى بوده و از زمینه ‏سازان ظهور و داعیان به سوى صاحب الامرعلیه السّلام  است. بر این پایه، یمانى داراى فضایل بیشترى است که پرچمش نزدیک‏تر به حق و صواب معرف شده است).

 با این همه در کتاب وزین (حدیقه الشیعة) -که اکثر قریب به اتفاق کتاب‏شناسان آن را اثر فقیه متبحّر و عالم برجسته مرحوم مقدس اردبیلى صاحب مجمع الفائدة و البرهان (متوفاى  993ه? ق) مى‏دانند- مى‏خوانیم: (...سفیانى ملعون که از اولاد عقبة بن ابى سفیان ملعون است و یمانى نیز که ملعون دیگر است [؟!] ، هر دو در یک سال خروج کرده باشند...)

 

 و این قضاوتى است که نگارنده ى این سطور، تا به حال مؤیدى براى آن نیافته است.

 نکته سوّم: اختلاف کدام بنى العباس و بر سر کدام حکومت

 پیش از این روایاتى را نقل کردیم که نشانه‏ هاى ظهور را بیان مى‏داشتند و از جمله این نشانه‏ ها به اختلاف بنى العباس بر سر مسئله حکومت تصریح شده بود، پرسشى که به ذهن خطور مى‏کند این است که مگر بنى العباس منقرض نشده‏ اند؟ اگر جواب مثبت است، پس مقصود چیست؟ در مقام پاسخ گویى به این سؤال، یکى از دو جواب ذیل را مى‏توان مطرح ساخت:

 پاسخ نخست: آنچه منقرض شد دستگاه خلافت عباسى بود و نه نسل بنى العباس و با عنایت به این نکته، جاى هیچ گونه استبعادى وجود ندارد که از تبار عباسیان، طایفه ‏اى پدیدار شوند و در زمان ظهور بر سر دستیابى به قدرت با یکدیگر به نزاع بپردازند؛ نسل آنان نیز به موازات نسل بنى امیه و سفیانیان - که سفیانى نیز بر پایه ى روایات از همین خاندان است - و نیز نسل هاشم - ذرارى زهراى بتول ‏علیها السّلام  - امتداد خواهد یافت. ابن ابى زینب نعمانى 1حدیثى را روایت مى‏کند که طى آن حسن بن جهم از ثامن الائمه (علیه الآف التحیة و الثناء) مى‏پرسد:

 (خدایتان توفیق دهاد! مردمان گویند: سفیانى پس از سقوط عباسیان بر خواهد خاست. امام‏ علیه السّلام  مى‏فرمایند: دروغ مى‏گویند؛ او زمانى بپاخیزد که آنان هنوز بر مرکب قدرت سوارند).

 پاسخ دوّم: طرح سؤال فوق از یک پیش داورى نادرست ناشى شده است و آن این که نشانه‏ هاى ظهور همگى مقارن با ظهور یا کمى پیش از آن و متصل بدان رخ خواهند داد، در حالى که این چنین نیست. زیرا پاره‏اى از علایم ظهور، منفصل‏اند. روز موعود - روزى که وعده‏ ى حاکمیت صالحان و مستضعفان تاریخ به موحدان و عدالت‏خواهان داده شده است - بشارتى بوده که تمامى ادیان و کتب آسمانى آن را پیش‏بینى کرده و از آن خبر داده‏اند و خداوند سبحان، نشانه‏ هاى نزدیک شدن تدریجى آن روز را در امتداد خط سیر تاریخ منتشر ساخته است تا فروغ امیدى باشد در دل منتظران؛ و در این میان یکى از نشانه‏ هاى منفصل، بروز تفرقه و اختلاف بین یکى از سلسله‏ هاى استکبارى به نام عباسیان و زوال دولت ایشان بوده است چنانکه هنگام سیطره‏ ى ترکان سلجوقى و آل بویه، اختلافات و ضعف آنان بالا گرفت تا آن که سرانجام آخرین خلیفه‏ ى عباسى (المستعصم باللَّه) به سال  656هجرى قمرى به دست هولاکو خان مغول از اریکه خلافت غصبى به زیر کشیده شد

 

 و به همین صورت، وقوع جنگ‏هاى صلیبى میان مسلمانان و مسیحیان اروپا به عنوان یکى دیگر از نشانه‏ هاى ظهور در اخبار وارد شده است

  همان گونه که زوال دولت بنى امیه نیز در مأثورات و اخبار این باب پیش‏بینى شده است

  و علایم دیگرى که به تدریج و هر از چندگاه رخ مى‏دهند و تسلسل تاریخى نشانه‏ هاى ظهور را باعث مى‏شوند.