نگاهی کوتاه به شهرستان هریس

هریس یکی از قدیمی ترین مناطق آذربایجان شرقی است. بر اساس نامهایی که در وقف نامه ربع رشیدی آمده؛ می توان گفت هریس در قرن های هفتم و هشتم هجریقمری؛ روستای بزرگ و آبادی بوده است. قالی های هریس از شهرت جهانی برخوردار اند ونام این منطقه؛ در دوردست ها نیز برای اهالی هنر شناخته شده است. آب و هوای اینمنطقه به نسبت سرد و نیمه خشک است و رودهایی نیز در آن جریان دارند. هریس یک منطقهی کشاورزی است و بش تر مردم آن به کشاورزی، دام داری و بافت قالی اشتغال دارند. صنایع این شهرستان بیش تر از نوع کارگاهی و دستی بوده و موزاییک سازی و آهک پزی راشامل می شود. چشم انداز شهرستان هریس کوهستانی است و کوهستان قوشاداغ و گردنه گویجهبئل از دیدنی ترین مناطق کوهستانی ابن ناحیه اند که چشم انداز بسیار زیبایی دارند. وجود اماکن قدیمی و تاریخی چون: مسجدجمال آباد و بقعه شیخ اسحاق و قبور قدیمی سببرونق جاذبه های تاریخی و معماری در این منطقه شده اند.
وجه تسمیه وپیشینه تاریخی
هریس یکی از قدیمی ترین مناطق آذربایجان شرقی است. دروقف نامه ربع رشیدی نام بسیاری ازآبادی های آذربایجان آمده است و نشان می دهد کهپاره ای از‌ آن ها ( نظیر هریس ) در قرن های هفتم و هشتم هجری قصبه هایی آباد وبزرگ بوده اند. چند بنای تاریخی مهم از دوره ی فرمان روایی ایلخانان و جانشینانآنان در این بخش به جای مانده است که عبارتند از: بقعه شیخ اسحاق (در روستای خانقاهخانمرود) گورستان مینق، گورستان هیق، گورستان گوور، مسجد سنگی جمال‌ آباد، و مسجداسنق (مربوط به قرن هشتم هجری). هریس یکی از قدیمی ترین مراکز صنعت فرش درآذربایجان و ایران است و فرش های«مرز بلند» آن شهرت جهانی دارند
مشخصاتجغرافیایی
هریس یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که درناحیه ی مرکزی استان واقع شده است. شهرستان هریس در 10 کیلومتری شمال خاوری تبریز و 24 کیلومتری خاور جاده اصلی تبریز – اهر قرار گرفته است. مرکز این شهرستان دردرازای خاوری 47 درجه و 07 دقیقه و 38 درجه و 15 دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا قرار گرفته است. شهرستان هریس از شمال به شهرستان اهر، ازباختر به شهرستان تبریز، از جنوب به بستان آباد و سراب و ازخاور به مشگین شهر محدودمی شود. آب و هوای این منطقه به نسبت سرد و نیمه خشک است و رودهایی نیز در آن جریاندارند. راه هریس – ینگجه به درازای 26 کیلومتر که به راه اصلی اهر – تبریز میپیوندد و مسیر شمالی – جنوبی هریس – مهربان به درازای 23 کیلومتر از مسیرهای دسترسیبه این منطقه هستند.

مساجد شهرستان هریس

مسجد جمال آباد هریس
بنای این مسجد؛ درروستای جمال آباد – از توابع هریس و 21 کیلومتری جاده تبریز – سراب واقع شده است. بنای مسجد به درازا و پهنای 80/ 12 × 90/ 8 متر دارای شش ستون عظیم سنگی و سقف تیرچوبی است. ستون ها در دو ردیف قرار گرفته و همه دارای پایه و سرستون های سنگی منقشهستند. دو ستون وسطی استوانه ای و چهار ستون دیگر به شکل منشور هشت پهلو هستند. بلندی ستون ها با پایه و سرستون 63/ 5 متر و محیط آن ها 184 تا 187 سانتی متر است. درازای مسجد از شمال به جنوب کشیده شده و مدخل سنگی آن در دیوار خاوری تعبیه گردیدهاست، که دارای طاق و پایه های حجاری شده می باشد. بر سطح طاق، آیه 18 سوره توبه وگلی شش پر نقش شده است. در روی هر یک از پایه های طاق مدخل هم، در نیم ستون مارپیچظریف حجاری شده است. به نظر می رسد که این مسجد در بدو امر دارای پوشش گنبدی ودیوار های سنگی بوده که همگی از بین رفته اند. در پای دیوار مسجد قطعه سنگی بوده کهبر آن عبارت سنه ست و ثلثین و سبعمایه یا تسعمایه خوانده می شده است. در درون مسجدمنبر مشبک چهار پله بسیار زیبایی قرار دارد که از شاهکارهای هنر چوبی به شمار میآید و از نظر شیوه کار شبیه کارهای دوره تیموری و صفوی است. با توجه به کتیبه ناقصبه دست آمده و نزدیکی شیوه کار و مکان این مسجد با مسجد اسنق واقع در روستای اسنقهریس به نظر می رسد که بنای اولیه مسجد مربوط به قرن هشتم و نهم هجریاست.
مسجد اسنق هریس
در روستای اسنق از توابع محال آلان برآغوش سراب، مسجدی با ستون ها و روبنای سنگی و سنگ نبشته های زیبا قرار دارد. اینمسجد در وسط روستا میان حیاط وسیعی بنا شده است. مسجد اسنق چهار ستون سنگی استوانهای یکپارچه دارد که در دو ردیف قرار گرفته اند. این ستون ها پایه ها و سر ستون هایمقرنس خوش طرحی دارند. طرح پایه ها یکنواخت و طرح سرستون ها متفاوت است. این مسجدچندین کتیبه در سر در پنجره ها، دیوار خاوری و قسمت های دیگر دارد که حاکی از عظمتبنای اولیه آن است. در داخل مسجد میز چوبی منبت کاری شده و شکسته ای وجود دارد کههم زمان با بنای مسجد ساخته شده است. بر روی قطعه ای از بازوی آن نام بانی مسجد،صاحب فخرالدین محمد قید شده است. آثار باقی مانده از این منبر نشان می دهد که چندهنرمند توانا، وقت زیادی صرف ساختن آن کرده اند. به طور کلی از مضمون خطوط برجستهکنده شده در بازوهای منبر و سنگ نبشته های بالای در و پنجره های مسجد چنین بر میآید که اتمام کار بنای مسجد و تهیه اثاث آن، در سال 733 هجری به امر فخرالدین محمدبن رستم و به دست نقاش و حکاک هنرمندی موسوم به ملک شاه صورت گرفته است.